Θάνος Ραφτόπουλος

Η Fat Cap συνομιλεί με τον εικαστικό Θάνο Ραφτόπουλο (Καλοκαίρι 2023)

Μία σύντομη αυτοσύσταση

Ένας απλός άνθρωπος με έμφυτες ευαισθησίες και κριτήρια που προέρχονται από αρκετές χαμένες, αλλά και κερδισμένες, παρτίδες της ζωής και τα βιωμένα διδάγματα της.
Γεννημένος στην Αθήνα, σε μια αδηφάγα πόλη γεμάτη από τις “λεγόμενες” ευκαιρίες.
Αυτές ως σειρήνες στάθηκαν δυνατές και με συνόδεψαν για ένα μεγάλο μέρος του βίου, εξαγοράζοντας οράματα με τον πεζό ρεαλισμό του οικονομικού αντιτίμου.

Η κρίση του 2012, η αναπόφευκτη για μεγάλο μέρος του κόσμου ανεργία, επανάφερε την τάξη στις αρχές, όπως αυτές ήταν από την αρχή γραμμένες, και που απλώς έκλεινα τα μάτια, αναβάλλοντας κι αναβάλλοντας…

Γελοιογράφος σατιρικός, δημιουργικός γραφίστας και φωτογράφος, ζωγράφος και άλλα πολλά εμφανίστηκαν παίρνοντας τις προτεραιότητες που τους αναλογούσαν και τους άξιζαν, όταν έληξε η “αναβολή”.

Δήμος Αγίου Δημητρίου

Κομβικό σημείο και κρίσιμος παράγοντας υπήρξε η συνεργασία μου με τον δήμο Αγίου Δημητρίου σε ένα μοναδικό Project, που στόχο έχει την εικαστική παρέμβαση στο σύνολο των σχολείων, πλατειών και λοιπών δημόσιων χώρων του Δήμου. Οι χώροι αυτοί, που συνήθως “σφύζουν” από ουδέτερη αχρωμία και αντίστοιχο συναίσθημα, μετατρέπονται, μέρα με την ημέρα, σε κάτι άλλο: πιο ανθρώπινο, πιο ουσιαστικό, πιο κοντά σε αυτό που όλοι θα επιθυμούσαμε.

Ξέρετε, – τότε μόνο -, με έκπληξη, διαπίστωσα πόσα σχολεία υπάρχουν γύρω μας, σχεδόν απαρατήρητα.

Πόσα παιδιά καθημερινά προσέρχονται σε αυτά, αντικρίζοντας κτήρια και τοίχους βαμμένα σε αποχρώσεις που εξοντώνουν την φαντασία, τη νοητική και συναισθηματική εξερεύνηση, τον βασικότερο, ίσως λόγο, για τον οποίο μετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Συνεχίζουμε, λοιπόν, με μία οπτική πρόσληψη, πολλές φορές, ίσως, αιρετική, αλλά χρήσιμη και γενεσιουργό. Άλλωστε, αν δε γεννιέται κάτι, κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα!

Τα πιο πρόσφατα μεγάλης κλίμακας έργα σας ιστορούνται σε επιφάνειες σχολείων. Ποιες προκλήσεις περιλαμβάνει αυτό;

Αρκεί να δει κανείς μπροστά από αυτό που περιγράφουμε ως “επιφάνειες” κι αυτό που, φυσικά, υπάρχει είναι τα παιδιά. Σε όλη τη διαδικασία δημιουργίας της εικαστικής παρέμβασης, τα παιδιά συμμετέχουν είτε ζωγραφίζοντας τα ίδια είτε παρακολουθώντας από κοντά την εξέλιξη του έργου.

Εκφράζουν άποψη, επικροτούν ή προτείνουν διορθώσεις, ρωτούν, μα, πάνω από όλα, ευαισθητοποιούνται.  Αντιλαμβάνονται την αιτία της εικαστικής δημιουργίας, ανοίγοντας νέους κώδικες σκέψης και αντίληψης για τα πράγματα γύρω τους.

Το να δημιουργείς κάτω από το βάρος των εξωτερικών συνθηκών αποτελεί το πιο σκληρό μέρος αυτής της προσπάθειας. Το χειμερινό κρύο και ο καλοκαιρινός καύσωνας πρέπει να γίνουν φίλοι σου, για να συνεχίζεις.

Η Αθήνα, ιδίως το ιστορικό της κέντρο, εικονογραφείται πλέον, σε μαζικό βαθμό, με χορηγούμενα έργα «street art» ή, όπως τείνουν, πλέον, να ονομάζονται «αστικές τοιχογραφίες» («κάθαρση» παλαιότερων όρων προς χάρη του «αστικού εξευγενισμού»;). Πώς τοποθετείστε απέναντι σε αυτήν την πραγματικότητα;

Είναι πλέον μία διεθνής πρακτική, η οποία συμβάλλει στον λεγόμενο «εξευγενισμό». Αυτό που θα μπορούσε να προβληματίσει είναι το κατά πόσο οι χορηγίες επιβάλλουν το είδος και το ύφος των παραγόμενων δημιουργιών. Κατά την άποψη μου, ο καλλιτέχνης θα πρέπει να αφήνεται απερίσπαστος και ανεπηρέαστος ως προς την εικαστική του εκτίμηση και δημιουργία.

Σε πολλά είδη τέχνης, ο οικονομικός παρεμβατισμός και το όφελος που από αυτόν προκύπτει, μεταστρέφει την έκτη αίσθηση ενός καλλιτέχνη, περιχαρακώνοντας την σε όρια και κατευθύνσεις κάθε άλλο παρά αυθόρμητες.

Θα κάνατε γκράφιτι ή κάποιο έργο street art πάνω σε προστατευόμενο μνημείο, αρχαιότητα, τοπόσημο ή άλλο έργο δημόσιας τέχνης και, αν ναι, με ποιο σκεπτικό και κάτω από ποιες προϋποθέσεις;

Μία τέτοια παρέμβαση θα αποτελούσε, κατά τη γνώμη μου, δείγμα ενός ιδιότυπου ιστορικού αναχρονισμού.

Θα παραβίαζε, δηλαδή, το πνεύμα και την σύλληψη ενός καλλιτεχνήματος όπως δημιουργήθηκε στην εποχή του μεταφέροντάς το, με βίαιο τρόπο, σε μία άλλη (σύγχρονη) αντίληψη, ανατρέποντας τη διαδοχικότητα και την εξέλιξη, πάνω στην οποία και αυτό βασίστηκε. Είναι σημαντικό να διατηρούμε αναλλοίωτες τις αρχές και τις πηγές μας, ώστε αυτές να αποτελούν διαχρονικά κέντρα στοχασμού κι ενατένισης.

Ο Δήμος «καθαρίζει», οι taggers συνεχίζουν. Είναι οι μαζικοί «καθαρισμοί» «λύση-απάντηση» στο πανταχού παρόν «dirty tagging» (σημ. χρησιμοποιείται, με επιφύλαξη, ο διεθνής όρος, ελλείψει εναλλακτικού, προς το παρόν); Eίναι κάθε γκράφιτι- μη αδειοδοτημένο- «βανδαλισμός»;

Η λέξη «βανδαλισμός» είναι συνυφασμένη με την έννοια της βαρβαρότητας. Αν συμφωνήσουμε στην έννοια αυτή, αυθόρμητα θα δηλώσουμε “ναι”. Ποιες, όμως, είναι οι αιτίες που παράγουν αυτές τις ενέργειες; Πώς και γιατί υιοθετούνται και κλιμακώνονται;
Μήπως και πάλι θα πρέπει να στραφούμε στις αιτίες που οδηγούν σε τέτοιες πρακτικές, έτσι ώστε να αντιληφθούμε τον λόγο που τις γεννά και, αν πρέπει, να τις θεραπεύσουμε;

Η αντίδραση που προκαλείται στη σύγχρονη κοινωνία δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με όρους απαξιωτικούς. Πριν φτάσει στην υπερβολή της και καταστεί ανεξέλεγκτη, πρέπει να εστιάσουμε και να διορθώσουμε, αφού πρώτα ακούσουμε, δούμε και αντιληφθούμε ό,τι την προκαλεί, κάνοντας ακόμα και βήματα πίσω σε λάθος προσεγγίσεις. Αρκεί η ενσυναίσθηση κι ο ορθός τρόπος σκέψης, δίχως άλλου είδους αγκυλώσεις και παλινωδίες.

Τα social media του καλλιτέχνη είναι:

Facebook – https://www.facebook.com/thano.raf και Instagram – thano_raf